Je bent nu op de pagina: 'Algoritmes en AI'. Schermlezerinformatie: geen bijzonderheden op deze pagina.

Algoritmes en AI

Een algoritme is een set van regels en instructies die een computer geautomatiseerd volgt bij het maken van berekeningen om een probleem op te lossen of een vraag te beantwoorden (bron: Algemene Rekenkamer). Wie regelmatig iets op internet doet, komt algoritmes tegen. Browsers, online bankieren, streamingdiensten als Netflix, en sociale media als Facebook en Instagram; algoritmes maken het mogelijk. 

Ook de overheid gebruikt algoritmes. Denk aan het online aanvragen van een subsidie. Het algoritme helpt dan om direct te beoordelen of je voldoet aan de voorwaarden of niet. Dit is een voorbeeld van een algoritme met duidelijke beslisregels en een eenduidig antwoord: ja of nee?   

Andere algoritmes kunnen trends herkennen. Ze laten bijvoorbeeld zien hoe criminaliteit zich ontwikkelt in een stad. Dat helpt de politie en gemeente de juiste maatregelen te nemen. Of ze analyseren (anoniem) gezondheidsgegevens, waarmee beleid voor de publieke gezondheid gemaakt kan worden.

De term Artificial Intelligence (AI) wordt vaak gebruikt bij complexe toepassingen van algoritmes. Generatieve AI gaat daarin nog verder en kan zelf volledig nieuwe teksten of beelden genereren. Deze techniek heeft het laatste jaar een vlucht genomen, bijvoorbeeld door ChatGPT. De overheid onderzoekt de kansen van (generatieve) AI, maar is terughoudend in het zomaar gebruiken zonder de risico’s goed in beeld te hebben.

Algoritmes zijn niet perfect. Ze maken soms fouten en er is een risico op vooroordelen, net als bij mensen. In het verleden is dat een paar keer flink misgegaan met geautomatiseerde processen bij de overheid.   

De overheid werkt aan verbetering. Dat doet ze bijvoorbeeld door algoritmes op een verantwoorde manier te ontwikkelen en te gebruiken. Belangrijk is dat de overheid transparant is over de impactvolle algoritmes die ze gebruikt. Zodat burgers en belanghebbenden inzicht hebben in algoritmes die invloed hebben op hun leven.

Impactvol zijn bijvoorbeeld de algoritmes die rechtsgevolgen hebben voor mensen, of die zorgen dat de overheid mensen classificeert. Denk aan het identificeren van mensen die recht hebben op bepaalde voorzieningen, zodat de overheid proactief hulp kan bieden. De recent aangenomen AI-verordening van de Europese Unie zal daarbij regels stellen aan het aanbieden van AI zodat dit op een verantwoorde manier gebeurt.

Burgers moeten erop kunnen vertrouwen dat algoritmes voldoen aan publieke waarden en wettelijke normen. Ook is belangrijk dat wordt uitgelegd hoe ze werken; overheden moeten transparant zijn over algoritmes en hun toepassing. Zodat burgers, maatschappelijke organisaties en media de overheid kritisch kunnen volgen en bevragen, en controleren of zij zich aan de regels houdt.

In het Algoritmeregister plaatsen overheden in ieder geval informatie over hun impactvolle algoritmes. Het Algoritmeregister kan op die manier een belangrijke bijdrage leveren aan het beter uitlegbaar maken van de toepassing en uitkomst van algoritmes.

1.   Hoofddoel van het Algoritmeregister: vertrouwen in de overheid vergroten. De overheid is er onder andere om maatschappelijke meerwaarde te bieden. Dit kan de overheid alleen effectief doen als er vertrouwen in de overheid is en mensen zich gehoord en betrokken voelen. Het Algoritmeregister moet bijdragen aan het verbeteren van het vertrouwen in de overheid. 

2.   Versterken van de positie van burgers en bedrijven. Er zijn verschillende voorbeelden (bijvoorbeeld de Kinderopvangtoeslagaffaire) waarbij burgers en bedrijven zich onvoldoende konden verdedigen tegen dwalingen van de overheid. Met het Algoritmeregister krijgen burgers en bedrijven meer informatie in handen over hoe processen werken en welke keuzes worden gemaakt. 

3.   Demystificatie van algoritme- en AI-gebruik. Voor veel mensen is onduidelijk wat een algoritme is en hoe deze effect heeft op zijn of haar leven. Het Algoritmeregister maakt inzichtelijk waar en hoe algoritmes en AI worden gebruikt door de overheid. Het maakt daarmee algoritme- en AI-gebruik meer concreet en tastbaar. 

4.   Verantwoord handelen. De overheid moet op een verantwoorde manier handelen. Het Algoritmeregister maakt het handelen van de overheid meer openbaar.  

5.   Controleerbaarheid van de overheid vergroten. Door te laten zien wat de overheid doet, kunnen burgers en organisaties beter controleren wat de overheid doet. Het Algoritmeregister ondersteunt controle door de maatschappij.  

6.   Vergroten uitlegbaarheid. De overheid moet haar besluiten altijd kunnen uitleggen. Het proces van het vullen van het Algoritmeregister dwingt de overheid om haar besluitvormingsproces en de eventuele toepassing van algoritmes begrijpelijk uit te leggen. Daarnaast kunnen burgers hierdoor proactief aangeven of een uitleg duidelijk is en overeenkomt met hoe zij de werking ervaren. 

7.   Transparanter zijn over het handelen. Om openheid en controleerbaarheid te kunnen bieden, moet de overheid transparant zijn. Eén van de manieren om dit te doen is het zorgvuldig vullen van het Algoritmeregister.

Naast het algoritmeregister neemt de overheid ook andere maatregelen.  

  • De Algoritmetoezichthouder (Dienst Coördinatie Algoritmes bij de Autoriteit Persoonsgegevens) coördineert de controle op algoritmes: voldoen de algoritmes van de overheid aan alle regels die daarvoor gelden? Meer informatie over de toezichthouder

  • Het ministerie van BZK werkt aan het Algoritmekader 'Inzet van algoritmes'. Dat maakt voor overheden duidelijk welke eisen er gelden voor algoritmes en hoe ze ervoor kunnen zorgen dat hun algoritmes aan die eisen kunnen voldoen. 

  • Wetgeving: er wordt gewerkt aan een voorstel voor een wettelijk kader voor transparantie van algoritmes. Dat is aangekondigd in de kamerbrief van december 2022

  • Er is een community of practice voor Generatieve AI waarin een brede gemeenschap mogelijke toepassingen van generatieve AI verkend. Partijen kunnen van elkaars goede voorbeelden leren. Het streven is daarbij ook om dit open, iteratief, en flexibel te doen.

Links: 

Meer informatie over I-strategie

Architectuur (thema 3)

IT-architectuur lijkt soms ingewikkeld, omdat technische details van de IT-oplossing worden verward met het helder maken van de vraagstelling. Wat houdt het nou precies in?

Grote ICT-activiteiten (thema 8)

De grote ICT-activiteiten krijgen binnen de Rijksoverheid extra aandacht. U vindt hier meer informatie over deze ICT-activiteiten, welke doelen ze hebben en hoe lang ze gaan duren.

I-strategie

De I-strategie omvat de afspraken van de Rijksoverheid over de belangrijkste onderwerpen waar aandacht voor nodig is. Hiermee worden de diensten aan burgers en bedrijven verbeterd.

ICT-medewerkers (thema 7)

Binnen de Rijksoverheid werken we met eenduidige kwaliteitenprofielen voor professionals in de informatievoorziening. Hiermee komen we er achter welke professionals we al in huis hebben en welke we nog missen om onze doelen te halen.

IT-Assetmanagement (thema 3)

Met de Rijksbrede visie ITAM (IT-Assetmanagement) wordt het mogelijk beleid, richtlijnen en kaders op te stellen voor de huidige status van ICT-middelen en het zorgvuldig omgaan met (digitale) gegevens.

Informatiebeveiliging (thema 2)

Burgers en bedrijven moeten erop kunnen vertrouwen dat de Rijksoverheid zorgvuldig omgaat met hun gegevens en dat ze haar taken betrouwbaar uitvoert. De overheid werkt namelijk met veel gevoelige gegevens.

Informatiehuishouding (thema 5)

Documenten, mails, chatberichten, enzovoort. Het is belangrijk dat al die informatie goed beheerd wordt, aan de hand van regels en voorzieningen. Al die regels en voorzieningen samen noemen we informatiehuishouding.